Kultura, wspólnota i przyszłość Europy: refleksje z konferencji Poland25.EU

9 kwietnia 2025 roku artyści, decydenci i pracownicy sektora kultury z całej Europy spotkali się w Zachęcie – Narodowej Galerii Sztuki w Warszawie na konferencji zorganizowanej przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Wydarzenie odbyło się w ramach prezydencji Polski w Radzie Unii Europejskiej i stanowiło element obchodów 20-lecia członkostwa naszego kraju w UE. 

Głównym tematem konferencji, zatytułowanej „Młodzi artyści – wyzwania i rzeczywistość”, było zbadanie zmieniającego się krajobrazu pracy artystycznej oraz pilnych potrzeb młodych twórców w Europie. Kluczowe pytanie, które przewijało się przez całość spotkania, brzmiało: Jaką rolę odgrywa kultura w budowaniu przyszłości Europy? 

Kultura jako fundament tożsamości i wspólnoty 

Konferencję otworzyło mocne przesłanie: kultura to nie tylko dziedzictwo – to fundament naszej wspólnej tożsamości oraz zdolności społeczeństwa do obrony wartości demokratycznych. Przedstawiciele instytucji unijnych oraz ministerstw kultury państw członkowskich zgodnie podkreślali, że polityka kulturalna musi pozostać filarem wspólnej europejskiej wizji i strategii rozwoju. W obliczu narastających podziałów, wojny w Ukrainie oraz zagrożeń dla wartości demokratycznych, to właśnie kultura tworzy przestrzeń dla dialogu, pamięci i nadziei. 

Obchody 20-lecia obecności Polski w Unii Europejskiej stały się nie tylko okazją do wspomnień, lecz także impulsem do rozmowy o tym, dokąd zmierza europejska kultura. Uczestnicy konferencji zwracali uwagę na potrzebę wspierania zarówno uznanych instytucji, jak i nowatorskich form wyrazu artystycznego, które odpowiadają na wyzwania i przemiany współczesnej Europy. 

Sztuka jako przestrzeń budowania więzi 

Jednym z najważniejszych punktów programu było wystąpienie Agnieszki Polskiej – uznanej artystki wizualnej i laureatki niemieckiej nagrody Preis der Nationalgalerie z 2018 roku. W swoim inspirującym wykładzie Polska zastanawiała się, jak współczesna sztuka może stać się pomostem między osobistym doświadczeniem a odpowiedzialnością zbiorową. Podkreśliła, że artyści posiadają wyjątkową zdolność tworzenia emocjonalnego i intelektualnego rezonansu, który pomaga społeczeństwom mierzyć się z globalnymi wyzwaniami, takimi jak kryzys klimatyczny, przeciążenie informacyjne czy fragmentacja społeczna. 

Wezwanie artystki, by postrzegać sztukę jako istotny element życia społecznego – a nie luksus – wybrzmiewało echem w kolejnych panelach i sesjach warsztatowych. 

Zdrowie i dobrostan twórców 

Szczególnie aktualna i ważna okazała się dyskusja panelowa poświęcona zdrowiu twórców. Moderowana przez Anę Zão, założycielkę Międzynarodowego Centrum Medycyny Artystycznej, rozmowa skierowała uwagę na często pomijane skutki psychiczne i fizyczne pracy artystycznej. 

Prelegenci – wśród nich ekspert WHO Nils Fietje, przedstawicielka Komisji Europejskiej Monica Urian, pianistka i kompozytorka Kasia Pietrzko oraz Susanna Mäki-Oversteyns z Fińskiego Centrum Promocji Sztuki – mówili o problemach systemowych: niestabilności zatrudnienia, wypaleniu zawodowym i braku wsparcia instytucjonalnego. Podkreślili potrzebę stworzenia ram unijnych, które będą priorytetowo traktować zdrowie psychiczne artystów, zapewniając dostęp do opieki zdrowotnej, sieci wsparcia i zrównoważonych warunków pracy. 

Panel zwrócił także uwagę na wagę troski zarówno o zdrowie psychiczne, jak i fizyczne artystów, uznając je za nierozerwalnie powiązane elementy kreatywnej trwałości. Podkreślono, że troska o dobrostan twórców jest warunkiem zachowania zdrowej kultury. 

Przyszłość zawodów twórczych 

Jednym z najbardziej dynamicznych i refleksyjnych momentów konferencji był panel zatytułowany „Przyszłość zawodów twórczych”, moderowany przez Natalię Hatalską – analityczkę trendów i założycielkę infuture.institute. W rozmowie udział wzięły: Aleksandra Szymańska, dyrektorka Centrum Rozwoju Przemysłów Kreatywnych; Jowita Michalska, założycielka Digital University; Agnieszka Pilat, artystka tworząca przy użyciu AI i robotów takich jak maszyny Boston Dynamics; Wojtek Urbański, twórca muzyki elektronicznej; oraz Maria Iglesias z Komisji Europejskiej zajmująca się prawem międzynarodowym. 

Panel rozpoczął się od prezentacji Hatalskiej, która omówiła trzy zmieniające się na naszych oczach paradygmaty: odchodzenie od europocentryzmu na rzecz posteuropocentrycznego spojrzenia na świat, przejście od sztuki tworzonej wyłącznie przez człowieka do tzw. sztuki postludzkiej oraz zmianę roli artysty – z autora dzieła na dostawcę surowca, co jest efektem rosnącego wpływu sztucznej inteligencji na rynek kultury. 

Hatalska postawiła kluczowe pytanie: czy artysta wciąż będzie potrzebny, a jeśli tak – w jakiej roli? Paneliści wspólnie zastanawiali się nad konsekwencjami dynamicznych zmian technologicznych, wskazując na potrzebę przedefiniowania kompetencji twórczych, wsparcia systemowego oraz sprawiedliwego wynagradzania artystów w cyfrowym ekosystemie. 

Dyskusja podkreśliła również konieczność dostosowania edukacji i polityk publicznych do nowych realiów, tak aby twórcy nie tylko przetrwali w erze AI, ale mogli w niej aktywnie współtworzyć kulturę. 

W kierunku wspólnej agendy kulturalnej 

Podczas podsumowania wydarzenia wybrzmiało przekonanie, że siła Europy tkwi w jej kulturowym bogactwie i pluralizmie. Dyskusje prowadzone w Warszawie pokazały, że UE musi nadal inwestować w kulturę jako narzędzie budowania spójności społecznej, krytycznego myślenia i zaangażowania obywatelskiego. 

Efekty konferencji będą stanowiły ważny wkład Polski w przygotowywane Konkluzje Rady UE, zawierające konkretne rekomendacje na rzecz rozwoju kultury w Europie. 

Polska prezydencja to nie tylko okazja do świętowania przeszłości, ale również możliwość aktywnego kształtowania kolejnego rozdziału europejskiej polityki kulturalnej – takiej, która stawia w centrum człowieka, kreatywność i wspólnotowość. 

Całą konferencję można obejrzeć pod tym linkiem: https://www.youtube.com/watch?v=vMX3s78sNuQ&ab_channel=MinisterstwoKulturyiDziedzictwaNarodowego